ህብረተሰቡ ኢኮኖሚያዊ ቀውሶች፣ ጦርነቶች እና መቋቋሚያ የሌላቸው ማኅበራዊ ችግሮች ቢያጋጥሙትም አካባቢው ወሳኝ ጉዳይ ነው። የሰው ልጅ ያለችው ብቸኛ መኖሪያ ምድር ስለሆነች፣ አየር፣ ምግብ እና ሌሎች ፍላጎቶችን ስለምትሰጥ ጠቃሚ ነው።
ሥነ ምህዳር አስፈላጊነት
የሰው ልጅ አጠቃላይ የህይወት ድጋፍ ስርአት የሚወሰነው በምድር ላይ በሚኖሩት ሁሉም ዝርያዎች ደህንነት ላይ ነው። ይህ በተለምዶ በ 1920 ዎቹ ውስጥ በሩሲያ ሳይንቲስት በቭላድሚር ቨርናድስኪ የተፈጠረ ቃል ባዮስፌር ተብሎ ይጠራል። ባዮስፌር የሚያመለክተው ሁሉም ሕይወት ያላቸው ነገሮች እርስ በርስ የሚደጋገፉበት አንድ ዓለም አቀፍ ሥነ-ምህዳር ሥርዓት ነው።በአጠቃላይ ባዮስፌር ወይም ስነ-ምህዳር ውስጥ፣ እንደ ዝናብ ደኖች፣ ውቅያኖሶች፣ በረሃ እና ታንድራ ያሉ ትናንሽ ስነ-ምህዳሮች አሉ።
ህያው እና ህይወት የሌላቸው ክፍሎች
ሥርዓተ-ምህዳር ህይወት ያላቸው እና ህይወት የሌላቸው ክፍሎች ማለትም ምድራዊም ይሁን የውሃ ውስጥ የተዋቀረ ነው ሲል ቫልዩንግ ኢኮሲስተም ሰርቪስ፡ ቱዋርድ ቤተር ኢንቫይሮንሜንታል ውሳኔ-ማኪንግ በናሽናል አካዳሚ ፕሬስ በኩል ይገኛል። ሕይወት የሌላቸው ክፍሎች አፈር, ውሃ, አየር እና ንጥረ ምግቦች ናቸው, እና ህይወት ያላቸው ንጥረ ነገሮች ተክሎች, እንስሳት, ጥቃቅን ነፍሳት እና ሰዎች ናቸው. ጤናማ ሥነ-ምህዳር በሚሊዮን የሚቆጠሩ ዝርያዎችን በሚደግፍበት ጊዜ ሁሉም የኬሚካል ንጥረነገሮች እና ንጥረ ነገሮች በዑደት ውስጥ የሚዘዋወሩ ናቸው። ስፍር ቁጥር የሌላቸው ዝርያዎች በብስክሌት ንጥረ ነገሮች ሂደት ውስጥ ምግብን ሲያመርቱ, ሲመገቡ, ህይወታቸውን ሲመሩ እና በሞቱ ጊዜ እንኳን ይረዳሉ. በዚህ ሂደት ለሰው ልጅ ጠቃሚ የሆኑ የተለያዩ እቃዎች እና አገልግሎቶች ይፈጠራሉ።
የምግብ ሰንሰለት
የምግብ ሰንሰለት ጠቃሚ የስነ-ምህዳር ክፍል ምሳሌ ነው።ኢንሳይክሎፔዲያ ብሪታኒካ እንደገለጸው ተክሎች ለራሳቸው ምግብ ለመፍጠር የፀሐይ ብርሃን፣ ውሃ እና በአፈር እና በአየር ውስጥ ያሉ ንጥረ ነገሮችን ይጠቀማሉ። እነሱ በተራው በእንስሳት እና በጥቃቅን ተህዋሲያን ይበላሉ. ሰዎች ተክሎችን እና እንስሳትን ለምግብነት ስለሚጠቀሙ በማንኛውም የስነ-ምህዳር ውስጥ የምግብ ፒራሚድ አናት ናቸው. የምድር ትሎች እና ትናንሽ ነፍሳት ልክ እንደ ንቦች የአበባ ዱቄት ተክሎች, ሁሉም የአካባቢ አካል ናቸው ያለ እነሱ የምግብ ሰንሰለት ይሰበራል. በ2015 የተባበሩት መንግስታት የምግብና ግብርና ድርጅት (FAO) እንደዘገበው 2,533 ሚሊዮን ቶን እህል ብቻ መመረቱን ሲታሰብ የአለምን ምርት ሊለካ ይችላል።
የሚኒሶታ ዩንቨርስቲ ከ1950ዎቹ ጀምሮ የምግብ የአመጋገብ ዋጋ መቀነሱን አመልክቷል፡ "ስለዚህ አሁን በምግባችን ውስጥ በአንድ ካሎሪ የተመጣጠነ ምግብ እያገኘን ነው።" ኦርጋኒክ ሴንተር (ገጽ 5)፣ የሰብል ምርት ሲጨምር የአመጋገብ ዋጋው እየቀነሰ መምጣቱን ያብራራል፣ ምክንያቱም በኢንዱስትሪ እርሻ በሞኖካልቸር ላይ የተመሰረተ እና ኬሚካሎችን እንደ ማዳበሪያ እና ፀረ-ተባይ መድሃኒቶች ከመጠን በላይ በመጠቀማቸው ብዙ የተፈጥሮ ሂደቶችን አበሳጭቷል።በዚህ ምክንያት የሰው ልጅ ሰንሰለቱን እንዳያስተጓጉል እና በምግቡ ላይ ችግር እንዳይፈጥር የአካባቢን አስፈላጊ ነገር ሊቆጥረው ይገባል።
የተፈጥሮ ሃብትና ከነሱ የተገኙ ምርቶች
ከምግብ በተጨማሪ ስነ-ምህዳሮች ለሰዎች ጠቃሚ የሆኑ ሌሎች በርካታ የተፈጥሮ ሃብቶችን ያቀርባሉ። ሰዎች ሁሉንም ቁሳዊ ፍላጎቶቻቸውን ወይም አቅርቦቶቻቸውን በዚህ መንገድ ስለሚያገኙ እነዚህን ሃብቶች የስነ-ምህዳር እና የብዝሃ ህይወት ኢኮኖሚክስ (TEEB) ይላቸዋል። በጣም አስፈላጊዎቹ፡
- ውሃ- ውሃ በተባበሩት መንግስታት ሰብአዊ መብት ለመታወጅ በቂ ነው (ገጽ 1 እና 2)።
- መድሀኒቶች - ብዙ እፅዋቶች ለመድሃኒትነት ለብዙ መቶ አመታት ሲያገለግሉ ቆይተዋል፣አሁንም በዘመናዊ ፋርማሲዩቲካል እየተጠቀሙበት ይገኛሉ።
- አልባሳት - አልባሳት የሚመረተው በተፈጥሮ ፋይበር እንደተዘረዘረው እንደ እንጨት፣ ጥጥ፣ ሄምፕ፣ jute ወይም የእንስሳት ተዋጽኦዎች እንደ ሐር፣ ሱፍ እና ቆዳ ካሉ ዕፅዋት ነው፤ በተጨማሪም ሰው ሠራሽ ልብሶች የሚመረተው ከፔትሮሊየም ምርቶች ነው ይላሉ የታመኑ ልብሶች።
- እንጨት - ከጫካ ወይም ከእርሻ እንጨት የሚወጣው እንጨት እንደ ማገዶ ወይም በግንባታ እና ፈርኒቸር ግዛቶች TEEB።
- ባዮፊዩል - ባዮፊዩል እንደ ባዮኤታኖል ከስንዴ፣ከቆሎ ወይም ባዮማስ ሰብሎች እንደ አኻያ ይመነጫል ሲል አሳስቦት ሳይንቲስቶች ህብረት ገለጸ።
- የቅሪተ አካል ነዳጆች - እንደ ከሰል፣ ጋዝ እና ድፍድፍ ዘይት የመሳሰሉት ለመጓጓዣ፣ ለኃይል ማመንጫ እና ፕላስቲክ እና ኬሚካሎች ለማምረት የሚውሉት በሙት እፅዋት እና በእንስሳት ባዮማስ ላይ የተመሰረተ ነው። ቀደም ባሉት ጊዜያት በሚሊዮን ለሚቆጠሩ ዓመታት በምድር ላይ በተከማቹ እና በተከማቹ ስነ-ምህዳሮች፣ ቢቢሲ ቢትሴዝ ገልጿል።
የአየር ጥራት እና የአደጋ ቁጥጥር
ቲኢቢ በአካባቢው ያሉ ዛፎችና ደኖች አየርን እና አየርን በመቆጣጠር ረገድ ከፍተኛ ሚና እንደሚጫወቱ ይገነዘባል።
የአየር ጥራት
ዛፎች በፎቶሲንተሲስ አማካኝነት ምግባቸውን ሲያመርቱ ኦክስጅንን ያመርታሉ። በተጨማሪም በዚህ ሂደት ውስጥ ዛፎች ካርቦን ዳይኦክሳይድን በአየር ውስጥ ይጠቀማሉ እና በከባቢ አየር ውስጥ ያለውን ክምችት ይቀንሳሉ ሲል ቢቢሲ-ጂሲኤስኢ ቢትሴዝ ይጠቁማል።ይህ ሂደት የካርቦን ዑደት ይቆጣጠራል እና ይጠብቃል. ዛፎችን መቁረጥ ወደ ዓለም ሙቀት መጨመር የሚመራው በዚህ ምክንያት ነው. ዛፎች በአየር ላይ ብክለትን ማስወገድም ይችላሉ።
ሙቀት ልከኛ
TEEB በዛፎች እና በተክሎች የተወረወረው ጥላ የሙቀት መጠኑን እንደሚቀንስ፣የሞቃታማ ቦታዎችን እንዲቀዘቅዝ እና በቀዝቃዛ አካባቢዎች ሙቀት እንዲሰጥ ያደርጋል ይላል።
አደጋን መከላከል
ያልተጨነቀ የተፈጥሮ ስነ-ምህዳሮች ከባድ ክስተቶችን በመጠኑ እና ጉዳታቸውን ሊገድቡ ይችላሉ። ለምሳሌ በባህር ዳርቻዎች ላይ ያሉ ረግረጋማ ቦታዎች የውሃ ፍሰትን ይቀንሳሉ እና ከባህር ማዕበል ውሃን ይይዛሉ እና የጎርፍ መጥለቅለቅን እና ከዚህ ጋር ተያይዞ የሚደርሰውን የመኖሪያ እና የሰው ሰፈር ውድመት ይከላከላል።
ብዝሀ ሕይወት
ብዝሀ ሕይወት በተለያየ ደረጃ ያለው የብዝሃነት ድምር ነው፡ ስነ-ምህዳር፣ ዝርያዎች፣ ህዝቦች እና ጂኖች። እ.ኤ.አ. በ 1999 በተደረገ ሳይንሳዊ ጥናት (ገጽ 2 እና 3) በአለም ላይ 10 ሚሊዮን ዝርያዎች እንዳሉ ይገምታሉ።
ብዝሀ ህይወት የሚጎዳው
ብዝሀ ሕይወት ከዝርያ ብዛት እና ከግለሰቦች (ወይም ከሕዝብ ብዛት) አንጻር በሥርዓተ-ምህዳሩ ውስጥም በርካታ ሂደቶችን ሊጎዳ ይችላል፡-
- እንደ ናይትሮጅን ወይም ካርቦን ያሉ ንጥረ ነገሮች ተፈጥሯዊ ብስክሌት እና የአፈር ለምነት
- የውሃ ማጣሪያ እና የዝናብ ውሃ ማሰባሰብ
- ተባይ እና በሽታ ዑደቶች
- የአካባቢ ወይም የደን ድርቅ መቋቋም
ተጨማሪ ግንኙነቶች
በ2016 በቅርቡ የተደረገ ሳይንሳዊ ጥናት በዝርያዎች፣ በመጠን እና በስነ-ምህዳር መካከል ያለውን ትስስር ይዘረዝራል።
- በእነሱ ላይ ጥገኛ የሆኑ እንስሳትን እና ጥቃቅን ህዋሳትን የሚቀይሩ እና የሚቀንስ የእፅዋት ምርት መቀነስ
- በሥርዓተ-ምህዳር ውስጥ ያሉ ሂደቶች እና የኃይል ፍሰቶች
- በዚህ ጉዳይ ላይ የበለጠ የተሻለ ስለሆነ በጊዜ እና በቦታ የሁሉም ስነ-ምህዳሮች መረጋጋት የተሻለ ነው። እየቀነሱ ዝርያዎች ወይም ግለሰቦች የሚያከናውኗቸው ጠቃሚ ተግባራት ጠፍተዋል.
ለምሳሌ ደኖች ሲቆረጡ ለእርሻ ቦታ የሚሆኑ ብዙ የአፈር ንጥረ ነገሮች ዑደታቸው ስለሚሰበር ይቀንሳል። ይህ የአፈርን ባክቴሪያዎች ብዛት ይነካል. የኬሚካል ማዳበሪያዎችን መጨመር ብስባሽ ብስባሽ እና ንጥረ ምግቦችን ለሰብሎች የሚያቀርቡ ወይም ጎጂ ውህዶችን የሚያበላሹ ጠቃሚ ጥቃቅን ነፍሳትን ይገድላል. ይህ የሚያበቃው ከፍተኛ መጠን ያለው የኬሚካል ማዳበሪያ ቢጨመርም የአፈርን ለምነት በእጅጉ በመቀነሱ እና የሰብል ምርትን በመቀነስ FAO ያስረዳል። ስለዚህ መዘዙ ለኢኮኖሚው የበለጠ ውድ ነው።
ተፈጥሮአዊ ውበት
አካባቢው በጣም አስፈላጊ የሆነበት ሌላው ምክንያት የተፈጥሮ ውበት ምንጭ ስለሆነ ነው። ሰዎች ተፈጥሮን ለመዝናኛ፣ እንደ በረዶ ወይም በረንዳ ላይ ስኪኪንግ፣ እና ቱሪዝምን በTEEB መሰረት ይዝናናሉ።የሚኒሶታ ዩኒቨርሲቲ እንደገለጸው ለትክክለኛው የአካል እና የአዕምሮ ጤና ተፈጥሮ አስፈላጊ እንደሆነ ይታሰባል። እንደ አለመታደል ሆኖ ፕላኔቷ አደጋ ላይ ነች። ብዙ የእንስሳትና የዕፅዋት ዝርያዎች ወደ መጥፋት ተቃርበዋል፣ እና አዳዲስ ሕንፃዎችና ፋብሪካዎች ሲገነቡ ክፍት ቦታዎች ከጊዜ ወደ ጊዜ እየጠፉ ነው።
አካባቢያዊ ችግሮች በሰው ህይወት ላይ ተጽዕኖ ያሳድራሉ
ማንኛውም ስነ-ምህዳር ከክልል ሲጠፋ መላውን ፕላኔት ይነካል። ያሉ የአካባቢ ችግሮች ሁሉ ለፕላኔቷ እና ለነዋሪዎቿ ጤና ላይ ትልቅ ተጽእኖ አላቸው።
የአካባቢ ውድመት ስጋት
የአካባቢ መበላሸት ፣ብዙውን ጊዜ የአካባቢ መራቆት እየተባለ የሚጠራው የምድርን የተፈጥሮ ሃብቶች እንደ ንፁህ ውሃ አቅርቦት ፣ቅሪተ አካል ለኃይል አቅርቦት እና የምግብ አቅርቦትን አደጋ ላይ ይጥላል። ይህ ደግሞ የሚከሰተው ሃብቶች ከመጠን በላይ ጥቅም ላይ ሲውሉ እና በአካባቢው መደበኛ ስራ ላይ መስተጓጎልን ያስከትላል።
የአየር ንብረት ለውጥ
በአየር ንብረት ለውጥ ምክንያት የሚፈጠረው የአየር ሙቀት መጨመር የባህር ከፍታ ከፍ ሊል ይችላል የባህር ጠረፍ መሬት ጠልቆ እንዲገባ በማድረግ በባህር ዳርቻ የሚኖሩ የእንስሳት መኖሪያ ቤቶችን እንዲቀንስ እና እንዲጎዳ እንዲሁም በሰው ሰፈር ላይ ጉዳት እንደሚያደርስ በዋሽንግተን ስቴት የስነ-ምህዳር ዲፓርትመንት ገልጿል። የአለም ሙቀት መጨመር የዋልታ ክዳኖችን በማቅለጥ የዋልታ ድቦችን እና ሌሎች የአርክቲክ የዱር እንስሳትን አደጋ ላይ ይጥላል። በተጨማሪም የበረዶ ክዳኖች የፀሐይ ብርሃንን ወደ ኋላ በማንፀባረቅ ምድርን ቀዝቃዛ ያደርጋሉ ሲል የዓለም አቀፍ ፈንድ ፎር ኔቸር።
ከዚህም በላይ የአለም ሙቀት መጨመር የብዝሀ ህይወትን ፣አስከፊ የአየር ሁኔታን ፣የውቅያኖስን አሲዳማነት እና የኮራል ሪፍ መጥፋትን በመቀነሱ የምግብ ሰንሰለቱን ይነካል የሃርቫርድ የህዝብ ጤና ትምህርት ቤት። የአየር ንብረት ለውጥ አለም ከምታደርጋቸው ተግዳሮቶች አንዱ ሲሆን ሁሉም ሰው የአለም ሙቀት መጨመርን በመዋጋት የበኩሉን አስተዋፅኦ ማድረግ ይችላል።
ብክለት
በአሁኑ ወቅት የአየር፣ የውሃ፣የመሬት፣የድምፅ፣የሙቀት እና የብርሃን ብክለት መጠን እየጨመረ በመምጣቱ አካባቢን አደጋ ላይ ወድቋል።እነዚህ በአካባቢ ላይ ብቻ ሳይሆን በሰው ጤና እና በዓለም ኢኮኖሚ ላይ ተጽእኖ ያሳድራሉ. ብክለት ለበሽታዎች ዋነኛ መንስኤ እንደሆነ ይገመታል እናም በየዓመቱ 8.9 ሚሊዮን ሰዎችን ይገድላል የስዊዘርላንድ የህዝብ ጤና ትምህርት ቤት። በ2013 በሁፊንግተን ፖስት ዘገባ መሰረት የአየር ብክለትን መዋጋት ብቻ በዓመት 5 ትሪሊዮን ዶላር ወጪ ያስወጣል።
ምድር የሰው ልጅ ብቸኛ መኖሪያ ናት
በሰው ልጅ የሚጠቀምባቸው እቃዎች እና አገልግሎቶች በሙሉ በቀጥታም ሆነ በተዘዋዋሪ የሚመጡት ከምድር እና ከአካባቢው ነው። ስለዚህ እ.ኤ.አ. በ 2012 አንድ ዓለም አቀፍ ሳይንሳዊ ጥናት (ገጽ 1) በዓለም ዙሪያ ከሥነ-ምህዳር ዕቃዎች የሚመጡ ዕቃዎች እና አገልግሎቶች በዓመት 125 ትሪሊዮን ዶላር ዋጋ እንዳላቸው መገመቱ አያስደንቅም። ይሁን እንጂ የአከባቢው ዋጋ ከዚህ የገንዘብ ዋጋ በላይ ነው, እስካሁን ድረስ, ህይወትን መደገፍ የምትችለው ብቸኛው ፕላኔት. ብዙ ባለሙያዎች በፕላኔቷ ላይ የደረሰባት አንዳንድ ጉዳቶች ሊመለሱ እንደሚችሉ ያምናሉ. ፈተናው በህይወት ዘመን ለውጥ ለማምጣት በቂ ሰዎች በቂ እርምጃ እንዲወስዱ ማድረግ ነው።
